Κορωνοϊός: ο κρυμμένος φόβος των παιδιών

Ψυχολογία

H πανδημία και οι αλλαγές που αυτή φέρνει στη ζωή μας είναι μια κατάσταση με την οποία τόσο εμείς όσο και τα παιδιά μαθαίνουμε να ζούμε. Τα παιδιά έγιναν κι αυτά από την πρώτη στιγμή αποδέκτες της πρωτόγνωρης κατάστασης, βιώνοντας το κλείσιμο των σχολείων τους και τη ραγδαία αλλαγή στην καθημερινότητά τους. Τότε λοιπόν κληθήκαμε εμείς ως γονείς να εξηγήσουμε τα πώς και τα γιατί, να τα καθησυχάσουμε και να εφεύρουμε μια νέα ρουτίνα για όλη την οικογένεια. Οι ειδήσεις εισέβαλλαν στα απομονωμένα σπίτια μας, σχετικά βιβλία γράφτηκαν και οι ειδικοί τοποθετήθηκαν. Έπρεπε να τους μιλήσουμε ανοιχτά για τον ιό αυτό, τους κινδύνους του και τον τρόπο που μας αλλάζει.

Η προσαρμοστικότητα των παιδιών

Σήμερα, μερικούς μήνες αργότερα, τα παιδιά δείχνουν να προσαρμόζονται πιο εύκολα από τον καθένα στη χρήση της μάσκας, στο συχνό πλύσιμο των χεριών και στην αποχή από αγαπημένες τους δραστηριότητες, όπως τα σπορ, τα πάρτι και το ομαδικό παιχνίδι. Η προσαρμοστικότητά τους ωστόσο δεν είναι δείγμα μιας αληθινά ομαλής αποδοχής των πραγμάτων. Πίσω από αυτό το πραγματικά εντυπωσιακό χαρακτηριστικό των παιδιών, κρύβονται πολλά, όχι και τόσο θετικά συναισθήματα και συμπεριφορές που οφείλουμε ως γονείς να ανιχνεύσουμε. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο που στις νέες μορφές lockdown, τα σχολεία παραμένουν ανοιχτά. Εκτός από τα υγειονομικά δεδομένα που το επιτρέπουν, ήταν και οι συνέπειες στην ψυχοκοινωνική συμπεριφορά των παιδιών που υπαγόρευσαν την ανάγκη αυτή: τάση για απομόνωση, φόβοι, υπερδιέγερση, αίσθημα ανασφάλειας είναι μερικές από αυτές.

Ο καθρέφτης μας

Έχει παρατηρηθεί από τους ειδικούς ότι τα παιδιά εσωτερικεύουν τις ανησυχίες και τους φόβους τους οι οποίοι στην πραγματικότητα είναι οι δικοί μας φόβοι. Με άλλα λόγια, τα παιδιά είναι ο καθρέφτης των δικών μας συναισθημάτων, τα οποία ακόμα κι αν κρύβουμε επιμελώς, εκείνα μπορούν να διακρίνουν ζωγραφισμένα στο πρόσωπό μας και να αποκωδικοποιήσουν στις διάφορες συμπεριφορές μας. Έχοντας αυτό υπόψη μας, θα μπορέσουμε να ανασύρουμε τα κρυμμένα συναισθήματα των παιδιών μας και να τα βοηθήσουμε να τα διαχειριστούν.

Η εισβολή του κορωνοϊού στη ζωή μας όχι μόνο ανέτρεψε την υπάρχουσα ισορροπία, αλλά συνεχίζει να ανατρέπει την οποιαδήποτε βεβαιότητα και ρουτίνα οι οποίες μέχρι πρότινος δημιουργούσαν ένα πλαίσιο ασφάλειας. Μας θέτουν σε μια κατάσταση διαρκούς επαγρύπνησης μπροστά στον επερχόμενο κίνδυνο. Σχεδόν όλοι ζούμε με το άγχος της υγείας μας, το άγχος της οικονομικής ανασφάλειας, αλλά και το άγχος της απομόνωσης απέναντι σε ένα ενδεχόμενο ολικό lockdown. Όλες αυτές τις δικές μας αγωνίες, που είναι απολύτως δικαιολογημένες, τα παιδιά τις εισπράττουν και τις εσωτερικεύουν, τις «κλείνουν μέσα» τους δηλαδή και κάποια στιγμή πρέπει να τις εκτονώσουν. Τότε λοιπόν, τα παιδιά παρουσιάζουν «ανεξήγητες» ή «υπερβολικές» συμπεριφορές ανάλογα με την ηλικία και το αναπτυξιακό τους στάδιο. Ποιες είναι αυτές;

Αναγνωρίζοντας τους φόβους των παιδιών

Παιδιά μικρότερης ηλικίας, που δυσκολεύονται να εκφράσουν με λέξεις τις ανησυχίες τους, εμφανίζουν ευερεθιστότητα, δυσκολίες στη συγκέντρωση και «δραματοποιούν» όσα βιώνουν μέσω παιχνιδιού και ζωγραφικής. Επίσης, μπορεί να εκδηλώσουν φόβο για αντικείμενα ή καταστάσεις που παλιότερα δεν τα φόβιζαν καθώς και να παλινδρομήσουν σε συμπεριφορές μικρότερης ηλικίας. Για παράδειγμα, ενδέχεται να εμφανίσουν φόβο αποχωρισμού από τους γονείς κατά τον βραδινό ύπνο ή συμπεριφορά έντονης προσκόλλησης, κλάμα, ευερεθιστότητα, κρίσεις πείσματος και εναντιωματική συμπεριφορά.

Στη σχολική ηλικία μπορεί να εμφανιστεί υπερβολικός φόβος για την υγεία με μια ασήμαντη αφορμή, ένα ήπιο κρυολόγημα ή ένα απλό χτύπημα. Ορισμένα παιδιά ενδέχεται να παρουσιάσουν διαταραχές στο φαγητό και στον ύπνο, έλλειψη ενέργειας (κόπωση, δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση, αυτοαπομόνωση/απόσυρση) και έντονη ανάγκη για προσοχή από τους γονείς. Μεγαλύτερα παιδιά και έφηβοι μπορεί να εμφανίσουν ευερεθιστότητα, αντιδραστική συμπεριφορά καθώς και τάση απομόνωσης, συχνά καταφεύγοντας στην έντονη ενασχόληση με ηλεκτρονικά ή διαδικτυακά παιχνίδια.

Τρόποι αντιμετώπισης

Τι μπορούμε λοιπόν να κάνουμε εμείς για να τα βοηθήσουμε; Καταρχάς να έχουμε επίγνωση για τους δικούς μας φόβους. Το να τους κρύβουμε, αλλά να μην μπορούμε να διαχειριστούμε ικανοποιητικά την καθημερινότητα, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν. Το να λέμε στα παιδιά «Μην φοβάσαι, όλα καλά», τη στιγμή που εμείς φοβόμαστε έχει σαν αποτέλεσμα να τους δίνουμε ασυνείδητα διπλά και αντικρουόμενα μηνύματα και αυτό είναι χειρότερο.

Ο βασικός κανόνας είναι να μιλήσουμε για όσα νιώθουμε όλοι, μικροί μεγάλοι. Εκφράζοντας τα δικά μας αρνητικά συναισθήματα, ενθαρρύνουμε κι εκείνα να μιλήσουν και τους διδάσκουμε έμπρακτα την ενσυναίσθηση. Για τα παιδιά μας αποτελούμε πάντα παράδειγμα προς μίμηση, αλλά και καταφύγιο. Αυτή τη δύσκολη περίοδο πρέπει να είμαστε πάντα διαθέσιμοι να τα ακούσουμε, να μοιραστούμε τις ανησυχίες μας και να τους προσφέρουμε ασφάλεια με διάφορους τρόπους.

Τα παιδιά, ειδικά τα πιο μικρά και μέχρι 12 ετών, είναι από τη φύση τους εγωκεντρικά. Άρα, οι ειδήσεις που ακούνε είναι αρκετές για να πειστούν ότι εμείς οι αγαπημένοι τους ή αυτά θα κολλήσουν/νοσήσουν/πεθάνουν. Εξηγούμε ότι καταλαβαίνουμε την ανησυχία, αλλά ότι η πραγματικότητα για τους υγιείς ανθρώπους είναι πως το ρίσκο για κάτι σοβαρό είναι μικρό. Εξηγούμε πως κάνουμε ό,τι χρειάζεται και πως το κάνουμε καλά. Πλένουμε χέρια, χρησιμοποιούμε αντισηπτικά, καλύπτουμε στόμα με αγκώνα, όταν φταρνιζόμαστε και όταν βήχουμε, μένουμε σπίτι όσο γίνεται.

Σε δύσκολες περιόδους, η βεβαιότητα της καθημερινής ρουτίνας και της προβλεψιμότητας είναι καθησυχαστική για μικρούς, αλλά και μεγάλους. Είναι εξαιρετικά βοηθητικό να τηρήσουμε ένα καθημερινό πρόγραμμα (ώρα φαγητού, μελέτης, παιχνιδιού, ύπνου), ακόμη κι αν η σχολική τους καθημερινότητα χρειαστεί να μεταβληθεί κι άλλο.

Τη βοήθεια ενός ειδικού θα πρέπει να ζητήσουμε αν τα συμπτώματα και οι ανησυχίες των παιδιών δεν υποχωρούν, αν οι δικοί μας φόβοι είναι έντονοι και δυσκολευόμαστε να αντιμετωπίσουμε την καθημερινότητα και, τέλος, αν υπάρχει άτομο ευπαθούς ομάδας στην οικογένεια και πρέπει να αντιμετωπιστεί με ιδιαίτερη προσοχή.

Επειδή η οποιαδήποτε απώλεια στη ζωή ενός παιδιού ενεργοποιεί το δεσμό του με τον γονέα, για να ανακουφιστεί ψυχικά ένα παιδί θα προστρέξει στους γονείς του ή θα αναζητήσει την προσοχή τους. Ας είμαστε εκεί για να προσφέρουμε καταφύγιο, περνώντας όσο περισσότερες ώρες μαζί τους μπορούμε