Μήπως είμαστε όλοι “πρωτάκια”;

«Φέρνοντας ξανά στο μυαλό μου την αρχή της φοίτησης του παιδιού μου στο δημοτικό, δεν ξέρω πραγματικά ποιο ήταν το μεγαλύτερο άγχος μου για αυτήν την πρώτη… Το δικό μου, αν εγώ δηλαδή θα κατάφερνα ν’ ανταποκριθώ στο ρόλο μου ως μαμά και να στηρίξω το παιδί στο νέο του αυτό ξεκίνημα ή το άγχος μου για το ίδιο το παιδί; Αν εκείνο δηλαδή θα κατάφερνε να τα βγάλει πέρα με τα μαθήματα, τις δασκάλες, τους συμμαθητές… Δεν ήξερα πώς να τη βοηθήσω να προσαρμοστεί. Δεν ήξερα πόσο θα χρειαζόταν να τη βοηθάω στα μαθήματα. Ανησυχούσα για το αν θα βρει καινούριες φίλες ή θα ‘δέσει’ με την καινούργια της δασκάλα. Ανησυχούσα για το αν θα τη χτυπήσουν οι συμμαθητές της ή ακόμη χειρότερα τα μεγαλύτερα παιδιά στο διάλειμμα. Γυρνώντας προς τα πίσω και σκεφτόμενη όλη αυτή τη διαδρομή, συνειδητοποιώ σήμερα πως όλη αυτή η διαδικασία της προσαρμογής, αλλά και γενικότερα το σχολείο σαν πλαίσιο, μας έβαλε πολλούς και δύσκολους στόχους για να δουλέψουμε, και μέσα από όλα αυτά κερδίσαμε πολλά».

Μητέρα παιδιού Α΄Δημοτικού

Η ζωή μίας οικογένειας χαρακτηρίζεται από πολλές και συχνές μεταβάσεις. Και οι προκλήσεις της μετάβασης αφορούν συνήθως ολόκληρη την οικογένεια. Έτσι λοιπόν, και η έναρξη της φοίτησης του παιδιού στο Δημοτικό σχολείο δεν αφορά μόνο το ίδιο, αλλά συνήθως ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα.

Κάθε μετάβαση στη ζωή μας συνεπάγεται μετακίνηση, κι άρα αλλαγή. Ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα καλείται να εγκαταλείψει παλαιότερους ρόλους, συμπεριφορές και συνθήκες ζωής και να υπηρετήσει νέους ρόλους, να ανταποκριθεί στην αλλαγή των συνθηκών ζωής και να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του. Οι αλλαγές που καλείται να αντιμετωπίσει συνήθως το παιδί που ξεκινάει το δημοτικό σχετίζονται με την προσαρμογή του σε μία καινούρια ομάδα συμμαθητών, με τη δημιουργία σχέσης με τον καινούριο παιδαγωγό, με την προσαρμογή στο χώρο και τη διαρρύθμισή του, στους σχολικούς κανόνες, με τη διαχείριση του ωρολόγιου προγράμματος, τον τρόπο εργασίας και την αξιολόγηση της σχολικής επίδοσης. Όλες αυτές οι αλλαγές από τη μια σηματοδοτούν τον καινούριο για το παιδί ρόλο του ‘μαθητή’, από την άλλη απαιτούν από τους γονείς να αναζητήσουν νέες γνώσεις και δεξιότητες για να το υποστηρίξουν και να προσαρμόσουν την οικογενειακή, αλλά και προσωπική τους ζωή στις απαιτήσεις της καινούριας συνθήκης.

Κι όπως είναι αναμενόμενο, μέσα σε αυτήν την περίοδο της μετάβασης, όπως άλλωστε και σε όλες τις μεταβατικές περιόδους, τα συναισθήματα που είναι πιθανό να βιώσει το παιδί, όσο και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας είναι αμφιθυμικά: ικανοποίηση, ανυπομονησία, περηφάνια, αλλά και αγωνία και φόβο.

Δεδομένου ότι η ακαδημαϊκή και κοινωνική πορεία ενός μαθητή είναι συνήθως σταθερή στο χρόνο και ότι ο τρόπος με τον οποίον βιώνουμε τις πρώτες μεταβάσεις της ζωής μας συνήθως επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίον θα χειριστούμε και τις μελλοντικές μεταβάσεις, είναι σημαντικό να βοηθήσουμε το παιδί να προσαρμοστεί όσο γίνεται πιο ομαλά σε αυτήν την καινούρια συνθήκη.

«Όταν ένα βλαστάρι μεταφυτεύεται από ένα μέρος σε ένα άλλο, η μεταφύτευση μπορεί να είναι κίνητρο ή σοκ. Ο προσεκτικός κηπουρός ψάχνει να περιορίσει στο ελάχιστο το σοκ έτσι ώστε το φυτό να επανεγκατεσταθεί όσο γίνεται ευκολότερα».

Cleave, Jowett, & Bate, 1982

Η μετάβαση στο δημοτικό σχολείο θεωρείται μία εμπειρία που προκαλεί “σοκ”. Ωστόσο, ταυτόχρονα προσφέρει μοναδικές ευκαιρίες για περαιτέρω ανάπτυξη και πρόοδο. Πώς θα μπορούσα σαν “προσεκτικός κηπουρός” να βοηθήσω το παιδί μου προκειμένου η μετάβαση στο δημοτικό να είναι πιο ομαλή;

• Προετοιμάζοντάς το για το χώρο και τη ρουτίνα της καινούριας σχολικής πραγματικότητας χωρίς υπερβολές. Μία επίσκεψη στο χώρο του σχολείου -όσο αυτό είναι εφικτό- είναι πιθανό να μειώσει το άγχος του παιδιού για το ‘μεγάλο’ σχολείο. o Ενισχύοντας τη σχέση που πιθανώς, ήδη έχει αναπτύξει με κάποιους συνομήλικους με τους οποίους θα φοιτήσει μαζί στο ίδιο σχολείο.
• Προσαρμόζοντας το πρόγραμμα ύπνου και φαγητού με αυτό του σχολείου.
• Μαθαίνοντάς του πώς να δημιουργεί και να διατηρεί φιλίες: να συστήνεται, να προσκαλεί άλλα παιδιά να παίξουν, να μπαίνει στη θέση του άλλου κ.α.
• Μαθαίνοντάς του να αντέχει τη ματαίωση, να μοιράζεται και να περιμένει τη σειρά του.
• Μαθαίνοντάς του να ακολουθεί τους κανόνες της επικοινωνίας στις συζητήσεις: να ακούει χωρίς να διακόπτει, να εκφράζει την άποψή του.
• Βρίσκοντας χρόνο να συζητήσετε μαζί του πώς βιώνει την έναρξη του σχολείου, είτε μέσα στην καθημερινή ρουτίνα (π.χ. την ώρα του φαγητού) είτε κατά τη διάρκεια μιας ευχάριστης δραστηριότητας που μοιράζεστε και κάνει το παιδί να χαλαρώνει (π.χ. παίζοντας μπάλα, στις κούνιες). Πολύ συχνά τα παιδιά δεν έχουν διάθεση να μιλήσουν. Ακούστε, αν θέλουν να μιλήσουν, για ποιο πράγμα και πόση ώρα.
• Όντας παρόντες στη σχέση με το παιδί σας και συμμετέχοντας σε μια ευχάριστη δραστηριότητα μαζί του μπορεί να βοηθήσει να αισθανθεί την υποστήριξη σας κατά την περίοδο των αλλαγών.

Φέρνοντας ξανά στο μυαλό μου την αρχή της φοίτησης του παιδιού μου στο δημοτικό, δεν ξέρω πραγματικά ποιο ήταν το μεγαλύτερο άγχος μου για αυτήν την πρώτη

Τί θα βοηθούσε όμως κι εμένα ως γονέα να προσαρμοστώ πιο ομαλά;

• Αναγνωρίζω τα συναισθήματα μου και σκέφτομαι τι μπορεί να έχω ανάγκη αυτή την περίοδο.
• Αποφεύγω να κρύβω τα συναισθήματα μου από τα παιδιά. Τα παιδιά συνήθως, τα αναγνωρίζουν και επηρεάζονται από αυτά!
• Δημιουργώ δίκτυο υποστηρικτικών σχέσεων: σύντροφος, ευρύτερη οικογένεια και φίλοι.
• Δημιουργώ σύνδεση με τους γονείς των παιδιών της σχολικής κοινότητας που πιθανώς, βιώνουν παρόμοια συναισθήματα. Μοιράζομαι ανησυχίες, ελπίδες και εμπειρίες.
• Συμμετέχω σε δράσεις του σχολείου που απευθύνονται σε εμένα. o Μοιράζομαι με το διδακτικό προσωπικό πληροφορίες για το παιδί μου.
• Μιλάω με το διδακτικό προσωπικό για ζητήματα που με απασχολούν σε σχέση με το παιδί μου.
• Διατηρώ την επικοινωνία με το διδακτικό προσωπικό κατά τη διάρκεια όλης της χρονιάς.
• Αναζητώ ευκαιρίες να μοιραστώ τις γνώσεις, τις ιδέες και τις εμπειρίες μου με την ευρύτερη σχολική κοινότητα (εθελοντισμός).

Αυτό που φαίνεται να διευκολύνει την ομαλή μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό είναι ο τρόπος με τον οποίον τα παιδιά, οι οικογένειες, τα σχολεία, η κοινότητα αλληλεπιδρούν και αλληλοστηρίζονται, προετοιμάζονται για τη μετάβαση, χειρίζονται και προσαρμόζονται στις αλλαγές.

Ράνια Καραμπά
Ψυχολόγος, M.Sc. in Child Development
raniakaraba@yahoo.gr